امروز می خواهم تفاوت قتل عمد و غیرعمد را به زبانی ساده اما دقیق برایتان توضیح دهیم. فاوت قتل عمد و غیرعمد یکی از سؤالات پرتکراری است که خیلی از افراد حتی وکلا در مورد آن سوال دارند.
لیست عناوین
قتل عمد
قتل عمد زمانی رخ می دهد که فرد با قصد و نیت قبلی اقدام به گرفتن جان دیگری می کند. ماده 290 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 موارد قتل عمد را این گونه بیان می کند:
“جنایت در موارد زیر عمدی محسوب می شود:
الف- هرگاه مرتکب با انجام کاری قصد ایراد جنایت بر فرد یا افرادی معین یا فرد یا افرادی غیرمعین از یک جمع را داشته باشد و در عمل نیز جنایت مقصود یا نظیر آن واقع شود…
ب- هرگاه مرتکب، عمداً کاری انجام دهد که نوعاً موجب جنایت واقع شده یا نظیر آن، می گردد…
پ- هرگاه مرتکب قصد ارتکاب جنایت واقع شده یا نظیر آن را نداشته و کاری را هم که انجام داده است، نسبت به افراد متعارف نوعاً موجب جنایت واقع شده یا نظیر آن، نمی شود لکن درخصوص مجنیٌ علیه، به علت بیماری، ضعف، پیری یا هر وضعیت دیگر و یا به علت وضعیت خاص مکانی یا زمانی نوعاً موجب آن جنایت یا نظیر آن می شود مشروط بر آنکه مرتکب به وضعیت نامتعارف مجنیٌ علیه یا وضعیت خاص مکانی یا زمانی آگاه و متوجه باشد.”
در پرونده های قتل عمد که من وکالت کرده ام، عنصر “قصد” همیشه محور اصلی دفاعیات بوده است. مثلا در یکی از پرونده ها، موکلم با چاقو به مقتول حمله کرده بود، اما توانستیم ثابت کنیم قصد کشتن نداشته و فقط قصد ترساندن او را داشتت.
قتل غیرعمد (شبه عمد)
قتل غیرعمد یا شبه عمد در مواردی است که فرد قصد کشتن نداشته، اما اقدامات او منجر به مرگ دیگری شده است. ماده 291 قانون مجازات اسلامی این موارد را مشخص کرده است:
“جنایت در موارد زیر شبه عمدی محسوب می شود:
الف- هرگاه مرتکب نسبت به مجنیٌ علیه قصد رفتاری را داشته لکن قصد جنایت واقع شده یا نظیر آن را نداشته باشد…
ب- هرگاه مرتکب، جهل به موضوع داشته باشد…
پ- هرگاه جنایت به سبب تقصیر مرتکب واقع شود، مشروط بر اینکه جنایت واقع شده یا نظیر آن مشمول تعریف جنایت عمدی نباشد.”
در یکی از پرونده های اخیرم، راننده ای که با سرعت غیرمجاز رانندگی می کرد و منجر به تصادف و مرگ عابر شد، به قتل شبه عمد محکوم شد. او قصد کشتن نداشت، اما بی احتیاطی اش منجر به این حادثه شد.
قتل خطای محض
نوع سوم قتل، خطای محض است که در ماده 292 قانون مجازات اسلامی آمده:
“جنایت در موارد زیر خطای محض محسوب می شود:
الف- در حال خواب و بیهوشی و مانند آنها واقع شود.
ب- به وسیله صغیر و مجنون ارتکاب یابد.
پ- جنایتی که در آن مرتکب نه قصد جنایت بر مجنیٌ علیه را داشته باشد و نه قصد ایراد فعل واقع شده بر او را…”
تفاوت های اساسی در مجازات
مهم ترین تفاوت قتل عمد و غیرعمد در مجازات آن هاست:
- قتل عمد: مجازات اصلی آن قصاص است (ماده 381 ق.م.ا). البته در مواردی ممکن است به پرداخت دیه یا حبس تبدیل شود.
- قتل شبه عمد: مجازات آن پرداخت دیه و حبس تعزیری درجه 1 تا 5 است (ماده 614 قانون تعزیرات).
- قتل خطای محض: تنها مجازات آن پرداخت دیه است.
نکات کاربردی از تجربه حقوقی وکلای قضاوت
در طول سال ها وکالت در پرونده های قتل، متوجه شده ام:
اثبات عمد یا غیرعمد بودن قتل، اغلب به شهادت شهود، نظریه پزشکی قانونی، نوع آلت قتاله و محل اصابت ضربه بستگی دارد.
در بسیاری موارد، قتل هایی که در نزاع های آنی رخ می دهد، به دلیل فقدان قصد قبلی، می تواند شبه عمد محسوب شود.
گاهی “سبق تصمیم” یا داشتن نقشه قبلی، عامل تعیین کننده در تشخیص نوع قتل است.
اگر شما یا اطرافیانتان درگیر چنین پرونده ای هستید، حتما از ابتدای امر با یک وکیل قتل مشورت کنید. تفاوت بین انواع قتل می تواند سرنوشت متهم را به کلی تغییر دهد.