در جلسات رسیدگی به دعوای مطالبه نفقه، دادگاه در ابتدا تلاش می کند تا زوجین را به توافق درباره میزان نفقه ترغیب نماید. چنانچه طرفین به توافق برسند، دادگاه همان مبلغ توافقی را مبنای صدور رأی قرار می دهد و نیازی به ادامه رسیدگی نخواهد بود.
با این حال، تجربه نشان می دهد که در اغلب موارد، رسیدن به توافق در خصوص میزان نفقه دشوار است. در چنین شرایطی، دادگاه ناگزیر است موضوع را به کارشناس رسمی دادگستری ارجاع دهد.
کارشناس با در نظر گرفتن عواملی همچون شان خانوادگی زوجه، وضعیت مالی زوج، عرف محل و هزینه های متعارف زندگی، میزان نفقه مناسب را تعیین و به دادگاه اعلام می کند.
لیست عناوین
نفقه چیست
نفقه در قانون مدنی به معنای تامین مایحتاج ضروری زندگی زوجه است که شامل مسکن، اثاثیه، خوراک، پوشاک و هزینه های درمانی می شود.
مطابق ماده 1107 قانون مدنی، این نیازها باید متناسب با شأن و وضعیت زن تامین گردد. تکلیف پرداخت نفقه از لحظه وقوع عقد نکاح دائم بر عهده زوج قرار می گیرد و این تعهد قانونی قابل اسقاط نیست، یعنی حتی با توافق طرفین نمی توان آن را نادیده گرفت.
ماهیت حقوقی نفقه به دو صورت است: اموال مصرف شدنی مانند خوراک و پوشاک به مالکیت زوجه در می آید، اما در مورد اموال غیر مصرفی مانند مسکن و اثاثیه، زوجه صرفاً حق استفاده دارد و مالکیتی برای او ایجاد نمی شود.
بیشترذ بخوانید : وکیل خانواده
در صورت امتناع زوج از پرداخت نفقه، قانونگذار دو راهکار حمایتی برای زوجه پیش بینی کرده است: نخست، امکان مطالبه نفقه معوقه و آتی از طریق دادگاه، و دوم، حق درخواست طلاق به علت عدم پرداخت نفقه. برای طرح دعوای نفقه، زوجه می تواند به یکی از سه مرجع قضایی مراجعه کند:
- دادگاه خانواده محل سکونت خوانده (زوج)
- دادگاه خانواده محل وقوع عقد نکاح
- دادگاه خانواده محل سکونت خود
چه زمانی نفقه به زن تعلق میگیرد
برخورداری زن از حق نفقه مستلزم تحقق شرایطی است که قانونگذار به دقت آنها را مشخص کرده است. مهمترین شرط استحقاق نفقه، تمکین زوجه پس از عقد نکاح است. اگر زوج بتواند عدم تمکین همسرش را در دادگاه اثبات کند، تکلیف پرداخت نفقه از او ساقط می شود.
طبق مواد 1106 و 1113 قانون مدنی، دو شرط اساسی برای وجوب نفقه وجود دارد:
نخست، عقد نکاح باید دائمی باشد. در ازدواج موقت، زوج الزامی به پرداخت نفقه ندارد، مگر آنکه در ضمن عقد موقت، شرط پرداخت نفقه شده باشد.
دوم، زوجه باید تمکین کامل داشته باشد که در حقوق اسلامی به دو صورت مطرح است:
- تمکین عام: اطاعت متعارف زن از شوهر در امور زندگی مشترک
- تمکین خاص: انجام وظایف زناشویی
قانون مدنی در ماده 1108 صراحتاً اعلام می دارد که امتناع زن از وظایف زوجیت بدون عذر شرعی، موجب سقوط حق نفقه می شود. این حکم نشان دهنده ارتباط مستقیم بین تمکین و استحقاق نفقه است.
موارد عدم تعلق نفقه به زوجه و استثنائات آن
اصل کلی در عدم تعلق نفقه، طبق ماده 1108 قانون مدنی، امتناع بدون عذر مشروع زن از انجام وظایف زوجیت است. با این حال، قانونگذار در برخی موارد خاص، حتی با وجود عدم تمکین، حق نفقه را برای زن محفوظ دانسته است.
- در دوران عده طلاق، وضعیت نفقه به نوع طلاق بستگی دارد:
- در طلاق رجعی، زن مستحق نفقه است، مشروط به اینکه در محل زندگی شوهر سکونت داشته باشد. چنانچه از حضور در منزل زوج امتناع کند، حق نفقه از او سلب می شود.
- در طلاق بائن، چون زن تکلیفی به سکونت در منزل زوج ندارد، نفقه ای به او تعلق نمی گیرد.
نکات قابل توجه در خصوص نفقه:
- زن باردار در تمام دوران عده، صرف نظر از نوع طلاق، تا زمان وضع حمل مستحق نفقه است.
- نفقه زوجه بر نفقه سایر اقارب مقدم است.
- استحقاق نفقه مستقل از وضعیت مالی زوجین است؛ یعنی تمکن مالی زن یا عدم تمکن مالی مرد تأثیری در اصل استحقاق نفقه ندارد.
اثبات پرداخت نفقه و نحوه محاسبه آن در دوران عقد
روش های اثبات پرداخت نفقه محدود به دو طریق اصلی است:
- اقرار زوجه
- شهادت شهود
قانونگذار در خصوص اثبات پرداخت نفقه، دو حالت متفاوت را پیش بینی کرده است:
در حالت سکونت زوجه در منزل زوج:
- اصل بر دریافت نفقه است
- بار اثبات عدم پرداخت نفقه بر عهده زوجه است
- زوجه باید با ارائه دلیل و مدرک، عدم دریافت نفقه را ثابت کند
در حالت غیبت زوج یا اخراج زوجه از منزل:
- اصل بر عدم پرداخت نفقه است
- بار اثبات پرداخت نفقه بر عهده زوج است
- زوج باید پرداخت نفقه را با دلیل و مدرک اثبات نماید
در خصوص محاسبه نفقه در دوران عقد:
- در دوران نامزدی، زوجه مستحق نفقه نیست
- پس از عقد، استحقاق نفقه به توافق طرفین بستگی دارد:
- اگر توافق بر عدم تمکین (مثلاً به دلیل تحصیل) باشد، نفقه تعلق نمی گیرد
- در صورت عدم توافق خاص، زوجه مستحق نفقه است
- اعمال حق حبس (امتناع از تمکین تا دریافت مهریه) موجب سقوط حق نفقه نمی شود